Somatisch-symptoomstoornissen

De term 'somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK)' wordt sinds 2021 steeds meer verlaten. Het begrip SOLK was in gebruik sinds de nu verouderde multidisciplinaire richtlijn SOLK en somatoforme stoornissen uit 2011. SOLK werden daarin gedefinieerd als lichamelijke klachten die langer dan enkele weken duren en waarbij bij adequaat medisch onderzoek geen somatische aandoening wordt gevonden die de klacht voldoende verklaart. Deze richtlijn beschouwde SOLK als een beschrijving van een groep patiënten die met de kennis van dat moment niet gebaat waren bij verdere somatische interventies.De term SOLK heeft nuttige ontwikkelingen op gang gebracht, maar ging tegelijkertijd onbedoeld en onterecht een eigen leven leiden als een diagnose die een speciale patiëntengroep met een specifieke stoornis betrof, namelijk het hebben van lichamelijke klachten waarbij psychosociale factoren een belangrijke rol spelen bij het ontstaan. Tegelijk was de patiënt met lichamelijke klachten aangeduid als SOLK noch in de somatische noch in de psychische zorg vanzelfsprekend welkom. Daarnaast heeft deze visie ook onderzoek gestimuleerd naar factoren die specifiek waren voor onvoldoende verklaarde klachten, waarbij onvoldoende werd meegenomen dat dezelfde factoren ook een rol spelen bij klachten door een bekende chronische ziekte. Bij alle aanhoudende lichamelijke klachten zijn zowel biomedische als psychosociale factoren relevant. Het splitsen van SOLK en klachten door een bekende ziekte leidt ertoe dat bij SOLK teveel en bij klachten door een bekende ziekte te weinig aandacht is voor psychosociale aspecten.

Uit de werkgroep ‘Samenwerken met patiënten’ van het Netwerk Aanhoudende Lichamelijke Klachten (NALK, voorheen NOLK) bleek dat patiënten de term Aanhoudende Lichamelijke Klachten (ALK) het meest passend vonden. Deze sluit ook aan bij de internationale wetenschappelijke literatuur en de DSM-5, waarin ‘medically unexplained symptoms’ en ’somatoforme stoornissen’ zijn vervangen door persistent somatic symptoms en de somatisch-symptoomstoornissen. Het al dan niet oorzakelijk verklaard zijn van de lichamelijke klacht is niet meer de kern, maar de gevolgen van de klachten op allerlei gebieden en via welke mechanismen het natuurlijk herstel bevorderd kan worden. ALK is dus niet een nieuwe naam voor SOLK; ALK omvat alle aanhoudende lichamelijke klachten, zowel begrepen als onbegrepen.

Het NALK geeft de volgende definitie voor ALK: 
"Klachten die minstens enkele weken duren en het functioneren beperken of lijdensdruk veroorzaken. Het kan gaan om klachten in de context van een (adequaat behandelde) ziekte of klachten in de afwezigheid van een bekende ziekte. Bij het aanhouden van de lichamelijke klachten kunnen zowel biologische, psychologische als sociale factoren een rol spelen."

Niet alle richtlijnen en andere materialen zijn al herzien naar aanleiding van deze wijziging; deze site bevat daarom nog een aantal malen de term SOLK. Van een aantal richtlijnen zijn herzieningen in voorbereiding.

• Somatoforme stoornissen in de DSM-5

  Artikel uit De Psycholoog waarin Jaco Wineke en Annemiek van Dijke de specifieke veranderingen bespreken op het terrein van de somatoforme stoornissen, die in de DSM-5 terug te vinden zijn in het hoofdstuk Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen. 

• Somatoforme stoornissen: veranderingen in DSM-5

  Artikel uit het Tijdschrift voor Psychiatrie waarin Christina van der Feltz-Cornelis en Boudewijn van Houdenhove de DSM-5-categorie Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen beschrijven.

• Pharmacological interventions for somatoform disorders in adults (Cochrane review)

  Deze Cochrane review naar farmacologische interventies voor somatoforme stoornissen in volwassenen is gebaseerd op 26 studies. De auteurs waarschuwen dat iedere vergelijking op slechts een paar relatief kleine studies is gebaseerd. Bovendien werd de kwaliteit van de studies slecht beoordeeld, met hoge risico's op bias in veel van de studies. Deze limitaties dienen in aanmerking genomen te worden bij het interpreteren van onderstaande resultaten. De studie concludeert dat er onvoldoende bewijs is om de effectiviteit van tricyclische antidepressiva in de behandeling van somatoforme stoornissen te beoordelen. Nieuwe-generatie antidepressiva waren matig effectieve behandelingen voor somatische symptomen, angst en depressie in patienten met somatoforme stoornissen. Er werd geen verschil gevonden in effectiviteit tussen tricyclische antidepressiva en nieuwe-generatie antidepressiva voor de behandeling van somatische symptomen. Er was enig bewijs dat een combinatie van anti-depressiva en anti-psychotica meer effectief was dan anti-depressiva alleen. Natuurlijke producten, zoals St. Janskruid, hadden een significant verminderend effect op de ernst van somatische symptomen vergeleken met placebo.

• Non-pharmacological interventions for somatoform disorders and medically unexplained physical symptoms (MUPS) in adults (Cochrane review)

  Deze Cochrane review naar niet-farmacologische interventies bij somatoforme stoornissen en SOLK in volwassenen is gebaseerd op 21 studies, waarvan 14 naar cognitieve gedragstherapie (CGT). De kwaliteit van de studies werd beoordeeld als laag tot matig. CGT was effectiever dan usual care in het verminderen van de ernst van de SOLK. Voor overige vormen van psychotherapie waren er te weinig studies om conclusies op te baseren. CGT was niet effectiever dan enhanced care aangeboden bij de eigen arts. Er waren geen studies naar fysiotherapie die voldeden aan de inclusiecriteria van deze review.

• Zorgstandaard SOLK

• Multidisciplinaire richtlijn Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten en Somatoforme Stoornissen

• NHG standaard SOLK

• NHG standaard Angst inclusief hypochondrie

• Overige richtlijnen voor ALK

  De website van het NALK geeft een overzicht van richtlijnen voor specifieke vormen van ALK.

• Meetinstrumenten B-criterium somatisch-symptoomstoornis

  Op deze website kunt u meetinstrumenten downloaden die behulpzaam kunnen zijn bij het in kaart brengen van het B-criterium van de somatisch-symptoomstoornis.

Internationaal

• Academy of Psychosomatic Medicine (APM)

  De Amerikaanse organisatie voor Consultatieve Psychiatrie. De jaarlijkse bijeenkomsten zijn een internationaal trefpunt voor consultatieve psychiaters. Uitgever van Psychosomatics.

• American Pain Society

  De Amerikaanse subvereniging van de International Association for the Study of Pain. Uitgever van The Journal of Pain. Organiseert jaarlijks een wetenschappelijk congres.

• American Psychosomatic Society (APS)

  Amerikaanse vereniging voor Psychosomatiek. Uitgever van Psychosomatic Medicine. Organiseert jaarlijks een wereldcongres.

• European Association of Psychosomatic Medicine (EAPM)

  Europese interdisciplinaire organisatie voor professionals werkend binnen de C-L Psychiatrie en psychosomatic medicine. Uitgever van Journal of Psychosomatic Research.

• International Association for the Study of Pain, The (IASP)

  Internationale vereniging voor de bestudering van pijn. Overkoepelende organisatie met meer dan 50 subverenigingen ('chapters') in deelnemende landen. Site met veel informatie. Uitgever van het tijdschrift Pain. Organiseert elke drie jaar een wereldcongres.

• International College of Psychosomatic Medicine (ICPM)

  Internationale vereniging voor Psychosomatische Geneeskunde. Organiseert tweejaarlijks een wereldcongres.

• International Society of Behavioral Medicine (ISBM)

  Internationale organisatie voor Behavioral Medicine. Uitgever van International Journal of Behavioral Medicine (IJBM). Organiseert tweejaarlijks een wereldcongres.

• International Society of Psychosomatic Obstetrics and Gynecology (ISPOG)

  Internationale vereniging voor Psychosomatische Obstetrie en Gynecologie. Uitgever van Journal of Psychosomatic Obstetrics and Gynecology. Organiseert jaarlijks een wereldcongres.

Nationaal

• Landelijke Vereniging Medische Psychologie (LVMP)

  Vereniging van psychologen die werkzaam zijn in een algemeen/academisch/categoraal ziekenhuis. 

• Nederlandse Behavioral Medicine Federatie (NBMF)

  Behavioral Medicine is de interdisciplinaire benadering die zich bezighoudt met de relatie tussen gedrag, gezondheid en ziekte, zowel op het gebied van onderzoek als op het gebied van behandeling, preventie en revalidatie. De belangrijkste doelstelling van de NBMF is het bevorderen van de integratie tussen de disciplines (huisartsen, psychiaters en andere medisch specialisten, psychologen, sociologen, paramedici, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen) door informatie-uitwisseling en praktische samenwerking.

• Netwerk Aanhoudende Lichamelijke Klachten (NALK)

  Nederlands netwerk van instellingen en professionals op het gebied van aanhoudende lichamelijke klachten (ALK), met als doel het gezamenlijk verbeteren van de kwaliteit van behandeling, scholing en onderzoek. Organiseert tweejaarlijks een landelijk congres.

• Platform Gezondheids- en Medische Psychologie

  Dit platform bundelt de expertise van de Gezondheids- en Medische Psychologie op het terrein van onderzoek, onderwijs, opleiding en zorg.

• Sectie Consultatieve- en Ziekenhuispsychiatrie

  Verwijzing naar de afdeling Consultatieve- en Ziekenhuispsychiatrie van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP).

• Thuisarts SOLK

  Uitgebreide patienteninformatie over SOLK is te vinden op Thuisarts.nl, de door het NHG ontwikkelde website van de huisartsen. De website bevat achtergrondinformatie over SOLK, informatie over zelfhulp, en informatie over behandelingen.

• Patienteninformatie ALK

  Deze site van het NALK geeft uitgebreide patienteninformatie over ALK, het ontstaan ervan en de verschillende behandelmogelijkheden.

• Samenwerkingsverband Pijnpatiënten naar één stem

  Het Samenwerkingsverband bestaat uit verschillende patiëntenorganisaties die te maken hebben met chronische pijn. Voor de primaire pijnorganisaties is pijn de hoofdaandoening. Voor anderen is pijn één van de (meest invaliderende) symptomen van een bredere aandoening.

• Nieuws over Aanhoudende Lichamelijke Klachten (ALK)

  Op https://www.alknieuws.nl/ wordt nieuws rondom Aanhoudende Lichamelijke Klachten (ALK) besproken. Dit gaat door middel van besprekingen van recente wetenschappelijke artikelen, maar ook door interviews met ALK-experts uit de kliniek of wetenschap. Tevens worden boeken en evementen gerelateerd aan ALK besproken.

• Proefschriften op het gebied van ALK

  Via deze link zijn de proefschriften op het gebied van ALK te vinden die zijn verschenen sinds 2019.

• European Journal of Pain

  Tijdschrift van de EFIC; de Europese subvereniging van de International Association for the Study of Pain.

• General Hospital Psychiatry

  Tijdschrift met artikelen op het raakvlak van de psychiatrie, de ziekenhuisgeneeskunde en de huisartsgeneeskunde. Het tijdschrift benadrukt een biopsychosociale benadering van ziekte en gezondheid en ondersteunt de belangen van de psychiatrie in de algemene geneeskunde. 

• International Journal of Psychiatry in Medicine

  Dit tijdschrift biedt een forum voor het bevorderen van psychosociale en biologische theorie, methoden en behandeling toegepast in de patiëntenzorg.

• Journal of Psychosomatic Research

  Multidisciplinair tijdschrift van de European Association of Psychosomatic Medicine dat onderzoek publiceert over alle aspecten van de relatie tussen psychologie en geneeskunde.

• Pain

  Dit tijdschrift hoort tot de belangrijkste internationale tijdschriften op het gebied van pijnonderzoek. Het tijdschrift wordt uitgegeven door de International Association for the Study of Pain.

• Psychological Medicine

  Psychological Medicine publiceert papers op het terrein van de klinische psychiatrie en aanverwante velden, waaronder de biologie, psychologie en sociale wetenschappen.

• Psychosomatic Medicine

  Internationaal multidisciplinair tijdschrift van de American Psychosomatic Society. Publiceert experimentele en klinische onderzoeken over uiteenlopende aspecten van de samenhang tussen sociale, psychologische en gedragsfactoren in relatie tot lichamelijke processen bij mensen en dieren.

• Psychosomatics

  Tijdschrift van de Acadamy of Psychosomatic Medicine. Publiceert artikelen over onderwerpen in het gebied van de psychiatrie en de algemene geneeskunde.

• Psychotherapy and Psychosomatics

  Publiceert editorials, review-artikelen en onderzoek op het gebied van psychotherapie op het grensvlak van de geneeskunde en de gedragswetenschappen.

• Handboek behandeling van somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten

  Dit handboek biedt een compleet overzicht over achtergronden en behandelmethoden voor SOLK. Het handboek is geschikt voor verschillende disciplines zoals psychologen, (huis)artsen, fysiotherapeuten en anderen. Het boek is voorgeschreven literatuur voor psychiaters in opleiding.

• elearning

  Online nascholing omtrent ALK en somatisch-symptoomstoornissen, die door de ABAN en door diverse andere beroepsgroepen is geaccrediteerd.

• EAPM 2023

  Jaarlijks congres van de European Association of Psychosomatic Medicine, op 15-17 juni 2023 in Wroclaw, Polen, met als thema "Looking across the bridge".

• ICBM 2023

  17th International Congress of Behavioral Medicine, op 23-26 augustus 2023 in Vancouver, Canada, met als thema "From Local to Global: Behavior, Climate and Health".

• SymPCa 2023

  Interdisciplinary symptom symposium, op 21-22 september in Sommarøy, Tromsø, Norway, met als thema "Developments in symptom research in primary care".

• ALK 2023

  Tweejaarlijkse Landelijk congres Aanhoudende Lichamelijke Klachten van het Netwerk Aanhoudende Lichamelijke Klachten (NALK), op 29 september 2023 in de Nieuwe Buitensociëteit, Zwolle

• CLP 2023

  Jaarlijks congres van de Academy of Consultation-Liaison Psychiatry, 8-11 november 2023 in Austin, Texas.

• Ik heb nooit gelogen

  De documentaire "Ik heb nooit gelogen" van Mélinde Kassens uit 2012 gaat over Monique van der Vorst, een voormalig paralympisch topsportster met een conversie stoornis, die door de media als simulant is weggezet. 

• Onverklaarbaar

  De documentaire "Onverklaarbaar" van Patrick Bisschops uit 2010 gaat over jazzpianist Rick van Hek die in het Centrum voor Onverklaarde Lichamelijke Klachten wordt behandeld voor een conversiestoornis.

• From Wheels to Heels

  De documentaire "From Wheels to Heels" van Suzanne Zambon en Bram Cranen uit 2021 gaat over Sophie Ebben die bij het HSK Expertisecentrum Functionele Bewegingsstoornissen wordt behandeld door middel van katalepsie-inductie.